هفته نامه مرودشت- مقدمه: میراث فرهنگی، آیینه تمام نمای تاریخ و تمدن هر قوم است. برای پی بردن به داشته های آیینی، انسانی و فرهنگی یک ملت در فراخنای تاریخ، کافی است نگاهی موشکافانه به مواریث فرهنگی آن ملت بیندازیم. گرچه ماندن در قیدگذشته و درجا زدن در وقایع پشت سر، ممکن است ما را از آینده دور سازد اما فراموشی افتخارات گذشته نیز مجاز نیست.

هر ملتی که فراموش کند از کجا آمده و چه نقشی در تاریخ و تمدن جهانی به عهده داشته، نقشه راهش را گم خواهد کرد.

بی شک درس گرفتن از گذشته، چراغ راه آینده است.

ایران عزیز، سردمدار تاریخ و فرهنگ در عرصه جهانی است و کیست که بتواند نقش پررنگ ایران را در شکل گیری جامعه جهانی و الگو بخشی به سایر تمدن ها انکار نماید؟

در این راه، عاشقان دلسوخته ای که بی هیچ منت و ادعا، سرگرم پاسداشت و مرمت آثار ارزشمند بجا مانده از نیاکان سختکوش ما هستند، حق بزرگی بر گردن ما دارند. سیروس زارع، مرمت گر نمونه کشور در سال ۹۳ از نیک مردان این دیار است که صبورانه، رشته های از هم گسسته تاریخ را به هم پیوند می زند تا اسناد تاریخی ما، لابلای غبار فراموشی محو نشود.

***

–آقای زارع لطفا خودتان را برای مخاطبان معرفی نموده و بگویید معنای حرفه مرمت گری چیست؟

سیروس زارع هستم، مسئول کارگاه های آموزشی تخت جمشید و اجرای مرمت تخت جمشید. کار امروز ما این است که جلوی صدمه دیدن آثار را بگیریم و اگر صدمه ای دید آن را مرمت و بازسازی نماییم.

–چگونه وارد حیطه مرمت گری شدید؟

سال ۱۳۶۹ طی فراخوان سازمان میراث فرهنگی برای دوره های مرمت آثار باستانی به اداره میراث مراجعه کرده و مشغول به کار شدم.

حدود ۶ ماه (از اول مهرماه ۶۹ تا اوایل فروردین ۷۱)به علت پاره ای از مشکلات، استخدام ما به تعویق افتاد و شروع کار ما برای ساخت مجموعه های تخت جمشـید، به طور رسمی از سال ۷۲ آغاز شد.

اوایل کار بیشتر به شکل تجربی مشغول به کار بودم و برای مرمت آثار این مکان دوره های مختلفی دیده ام. حدود ۲۶ نفر بودیم که در کنار استاد راهساز«مسئول فنی مرمت»، فعالیت خود را شروع کرده و سپس در زمینه هایی که مورد نیاز مجموعه بود فعالیت خود را آغاز نمودیم.

–آیا آموزش هایی که به شما داده می شد همگی به طور تخصصی در حیطه مرمت بود؟

خیر. اساتید محترم، در زمینه های مختلفی همچون داربست بندی، قطعه یابی، حجاری و… به ما آموزش های لازم را دادند. پس از گذشت ۳ الی ۴ سال بچه ها در همه بخش های مرمت دارای تجربه شدند و در این بین، تعدادی از کارآموزان نسبت به بعضی کارهای مرمت علاقه بیشتری پیدا کردند و به صورت تخصصی پیگیر کارها شدند و در آن زمینه، تخصص بیشتری پیدا کردند. هرچند که غالب مرمتگران، در همه موارد دارای تجربه و مهارت بوده و هستند.

–آیا اساتیدی که در کنار آنها آموزش دیده اید، همگی ایرانی بوده اند؟ و اصولأ در رشته مرمت آثار باستانی، کدام کشورها با ایران همکاری آموزشی بهتری داشته اند؟

اینجانب با استادان بزرگی در زمینه مرمت سنگ، کار کرده ام که اکثرا یا خودشان دوره های مرمت را در کشور ایتالیا گذرانده اند، یا در کنار اساتید ایتالیایی که سالها در زمینه مرمت آثار باستانی ایران، فعالیت نموده اند، کسب علم و تجربه نموده اند. می توان گفت دانشمندان ایتالیایی تأثیر زیادی بر فعالیت های مرمتی داشتند چرا که تجربه ۳۵ سال کارشان را به ما انتقال دادند و توانستیم کارها را سریعتر یاد گرفته و هر چه بیشتر در این رشته انجام وظیفه نماییم و در نقاط مختلف ایران کار مرمت را انجام دهیم.

–در مرمت کدام یک از آثار باستانی برجسته ایران فعالیت داشته اید؟

در منطقه خودمان، فعالیت های زیادی بر روی مقبره کوروش، بنای حافظیه، مقبره داریوش سوم و … انجام داده ایم.

از جمله مهم ترین فعالیت هایی هم که در سایر نقاط کشور انجام داده ام، می توانم به “بیستون” کرمانشاه و “هگمتانه” همدان اشاره کنم که در قالب گروه های دو یا چند نفره اقدام به مرمت این آثار تاریخی نمودیم.

یکی از کارهای بزرگ و مهم دیگری نیزکه در طول مدت فعالیتم انجام دادیم، مرمت “گور دختر” بوشهر بوده است که همراه با تعدادی از همکاران و در قالب یک تیم، کار بسیار قوی انجام گرفت.

–آیا در انجام این مرمت ها، متکی به اساتید خود بودید؟

خیر. همه این کارها بعد از رفتن استادان بزرگ ما و بازنشسته شدن آنها صورت گرفت. اساتید گرانقدر ما، به مرور زمان و طی سالهایی که ما مشغول بکار بودیم، از فعالیت کناره گیری نمودند و همه کارهای مرمت، به عهده ما قرار گرفت.

بعنوان نمونه، استاد راهساز، تا سال ۸۶ به عنوان مسئول فنی طراحی در کنار ما بودند و پس از آن بدون حضور استادکاران قدیمی و خبره به ادامه فعالیت پرداختیم.

– شما سال گذشته به کسب نشان درجه دو هنری نائل آمدید. لطفأ در این خصوص توضیح دهید.

با توجه به اینکه مرمت آثار باستانی، فعالیتی است که با هنر حجاری سنگ پیوند خورده است، به فعالان این بخش با توجه به فعالیت های آنان، درجه های هنری تعلق می گیرد.

این درجه ها، به افرادی تعلق می گیرد که سالهای متمادی در زمینه های خاصی، کار کرده باشند و همه مرمتگران آثار تخت جمشید درجه های هنری گرفته اند. بنده نیز سال گذشته درجه هنری ۲ را از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری گرفته ام و سایر همکاران نیز اغلب درجه ۲ و ۳ گرفته اند. جناب راهساز، مسئول فنی و طراحی سالهای قبل ما نیز درجه هنری ۱ دارند.

– از آن گروه ۲۶ نفره، چند نفر فعالیت خود را ادامه دادند؟

از گروه ۲۶ نفره ما در اوایل کار فقط تعداد ۶ نفر این کار را ادامه دادند و به عنوان مرمت گر تخت جمشید دارای نشان هنری شدند.

–جناب زارع مطمئنأ در حوزه فعالت حساس خود، با مشکلاتی نیز روبرو هستید…

بله، همینطور است. متاسفانه یکی از مشکلات بزرگ کار ما این است که بعد از ۲۴ سال فعالیت در این زمینه، هنوز استخدام رسمی نیستیم و به عنوان مرمت گر قراردادی و پیمانکاری مشغول به کار هستیم و با این همه سابقه مرمت آثار باستانی برجسته کشور و فعالیت در جای جای این کشور، امنیت شغلی نداریم.

–در حال حاضر فعالیت ها شما زیر نظر کدام مجموعه انجام می شود؟

زیر نظر بنیاد پژوهش پارسه پاسارگاد مشغول به فعالیت هستیم.

– جناب زارع چه برنامه ای برای آینده “مرمت گری” دارید که بعد از شما این راه ادامه پیدا کند؟

بزرگترین معضل کار ما در این گروه آموزش ندادن به دیگران و گروه های دیگر است. با این شیوه، بعد از باز نشسته شدن ما متاسفانه “مرمت” خواهد مرد. اگر فکری به حال این موضوع نشود و حلقه آموزش به نسل بعد تکمیل نگردد، نتایج خوبی حاصل نمی شود. علت این است که اگر به دلیل کمبود نیروی اجرایی و متخصص در مجموعه، مجبور شویم این مجموعه را بدست پیمانکار و عوامل اجرایی آن بسپاریم، با توجه به اینکه پیمانکار و عوامل آن اغلب به سود شخصی بیش از کیفیت مرمت آثار می اندیشند، ممکن است شاهد اتفاقات خوبی در این حوزه نباشیم.

–آیا اداره میراث فرهنگی نیز در زمینه جایگزینی شما و سایر افراد گروه مرمت با افراد دیگری که بتوانند بعد از بازنشستگی شما، ادامه دهنده راهتان باشند برنامه ای دارد؟

متاسفانه مسئولان به بهانه اینکه بودجه نداریم یا اجازه استخدام به ما داده نمی شود، در این زمینه کار خاصی انجام نداده اند.

–هم اکنون چند نفر درزمینه مرمت مشغول بکار هستند؟

۶ نفر.

– از این همه سال فعالیت در عرصه مرمت آثار باستانی ارزشمند کشور، خاطره ای در ذهنتان نقش بسته است که برایمان بازگو کنید؟

خوشبختانه در تخت جمشید، هر روز اتفاق جالب و خوشایندی می افتد و لحظه لحظه فعالیت در این مجموعه، برای ما خاطره است. به دلیل فعالیت حساس و ظریف کار بر روی سنگها در زمینه قطعه یابی سنگها، هر زمان قطعه ای از سنگ یا حجاری ها را پیدا می کردیم و سرجایش قرار می دادیم، شور و حال بسیار خوب و غیر قابل وصفی داشتم که بازگو کردن آن برایم بسیارمشکل است.

اینکه قطعه سنگی را بعد از ۲۵۰۰ سال سرجای خود قرار بدهی، لحظه واقعأ زیبایی است که زیبایی های کار را دوچندان می نماید. این لحظه ها هرگز فراموش نمی شود و میتوان گفت تولدی دوباره اتفاق افتاده است.

– جناب زارع در مجموعه تخت جمشید، کدام قسمت را بیش از سایر قسمت ها دوست دارید؟

من کاخ تچر را بیشتر از همه جا دوست دارم چون بیشتر از جاهای دیگر سالم مانده است. البته تمام قسمت ها، برایم ارزشمند هستند.

هدف این گفتگوها آشنایی بیشتر مردم با تخت جمشید و طرحها و حجاریهای آن است و دوست دارم هر چه را که طی این سالها پیرامون تخت جمشید فرا گرفته ام، به دیگران منتقل نمایم.

–حرف آخر؟

آثار به جا مانده در حوزه میراث فرهنگی همچون جسد بی جانی است که نشان هویت انسانهاست و باید مثل قاب عکس خانوادگی در آلبوم وجود انسانها حفظ شود. البته گاه گاهی هم باید غبارش را پاک کرد.

«گفتگو از محمد مختاری»